آثار معماری و تزیینات معماری
معماری هخامنشیان به دست آوردهای ایرانیان هخامنشی در ساخت شهرهای (تخت جمشید، شوش، هگمتانه)، معابد برای عبادت و گردهماییهای اجتماعی (مانند معابد زرتشتی) و آرامگاه پادشاهان گذشته (مانند آرامگاه کوروش) اشاره دارد. از ویژگیهای بنیادین این معماری میتوان به ترکیب خود با عناصر مادها، آشوری، یونانی و آسیایی اشاره کرد
شاید برجستهترین ساختاری که تا امروز از این معماری باقی ماندهاست ویرانههای تخت جمشید باشد که توسط پادشاه هخامنشی، داریوش بزرگ برای مصارف دولتی و تشریفاتی ساخته شد و یکی از چهار پایتخت امپراتوری بود. ساخت و تکمیل تخت جمشید صد سال به طول انجامید. مشابه این معماری در شوش و هگمتانه نیز توسط داریوش بزرگ بنا شد که از آنها مانند تخت جمشید برای پذیرایی از شخصیتهای برجسته و نمایندگان خارجی، برگزاری مراسم سلطنتی و اسکان پادشاهان استفاده میشد
معماران، هنرمندان و متخصصان در ساخت تخت جمشید از بیش از سی ملت مختلف زیر نفوذ شاهان هخامنشیان مانند آشوریان، مصریان، اوراتوئیان، بابلیان، لودیان، ایونیان، هندوان، سکائیان و غیره تشکیل میشدند. اما این باعث نشد که کالبد و جوهرهٔ معماری هخامنشی تقلیدی از معماریهای پیش از خود باشد. به عنوان مثال با این که تکنولوژی ستونسازی تخت جمشید کاملاً یونانی است اما ستونها شباهتی به ستونهای دوریک یا آیونی ندارند.
Reference
رونالد دبلیو. فریر (۱۹۸۹). «The Arts of Persia». Yale University Press. ص. ۸–۲۷
راهنمای مستند تخت جمشید (کتاب)، علیرضا شاپور شهبازی، ص ۱۱