نام‌گذاری

اغلب محققان بر این باورند که این خط از درآمیختن دو خط نسخ و تعلیق به‌وجود آمد که «نسخ تعلیق» نامیده شد و بعدها به جهت کثرت استفاده به نام «نستعلیق» شهرت یافت. در کشورهای عربی این خط را «الخط الفارسی» یا گاهی به اشتباه «تعلیق» می‌نامند. خوشنویسان از دیرباز نستعلیق را به سبب زیبایی و ظرافت «عروس خطوط اسلامی» نامیده‌اند.

ویژگی‌ها

در ساختار دستوری زبان فارسی، که هند و اروپایی است، بر خلاف عربی که ریشه سامی دارد، انتهای بسیاری از الفاظ و اسامی نیاز به یکی از حروف نهایی مدور دارد.خط نستعلیق دارای ظرافت‌ها و گردش‌های لطیفی ر حرکت‌ها و شکل حروف است تا حدی که روحیه و ذوق هنری ایرانیان را به بهترین نحو به نمایش می‌گذارد. به نظر می‌رسد در شکل‌گیری نستعلیق خطوط مورد استفاده در ایران پیش از اسلام نظیر خط پهلوی مورد توجه بوده‌اند

کاربرد

بیشترین کاربرد نستعلیق در نگارش کتب عادی، ادبی و متن‌های غیر مذهبی است. از ابتدای پیدایش تا کنون به ندرت متن‌های عربی نظیر قرآن، احادیث یا ادعیه با این خط نوشته شده و اغلب دیوان شعرا و کتاب‌های ادبی با این خط نگارش یافته‌است. گویا روح نرم و سیال نستعلیق با لطافت ادبیات شیرین فارسی تأثیر متقابلی برهم دارند. تنها سه نسخه شناخته شده قدیمی در سراسر جهان از قرآن به خط نستعلیق وجود دارد، هرچند ممکن است برخی از ادعیه و مناجات را به نستعلیق پیدا کرد

خط نستعلیق، (متشکل از لغات عربی نسخ و تعلیق) یکی از شیوه‌های نگارش خط در خوشنویسی فارسی است. این خط در ایران شکل گرفت و بیشتر هم در ایران و برخی کشورهای عربی رواج دارد و خوشنویسان ایرانی بیشتر با این خط به هنرنمایی می‌پردازند. خط نستعلیق معرف روح و فرهنگ ایرانی است و از آن در نوشتن متن‌های ادبی و غیرمذهبی فارسی، اردو، پشتو و به ندرت عربی استفاده می‌شود

خط نستعلیق نشانه‌ای بارز از طبع و سلیقه زیبایی شناختی ایرانیان است و بی‌شک زیباترین و ظریف‌ترین خط در میان خطوط اسلامی است تا جایی که آن را به‌حق «عروس خطوط اسلامی» لقب داده‌اند

اگر چه میر احمد تبریزی (درگذشت 803 ه‍. ق) را واضع این خط معرفی کرده‌اند اما به نظر می‌رسد که خط نستعلیق پیش از او نیز وجود داشته و میرعلی تبریزی در سده هشتم هجری برای اولین بار خط نستعلیق را تحت قاعده و قوانین خوشنویسی درآورده است و به حدی رسانده که به‌صورت خطی مستقل و قابل رقابت با خطوط ششگانه درآید

در سده دهم هجری میر عماد مشهورترین خوشنویس ایرانی این شیوه از خوشنویسی را به تکامل رساند و در اوج ظرافت و زیبایی قطعاتی ماندگار نوشت. در روند تاریخی خط نستعلیق به دربار گورکانیان هند و کاتبان امپراتوری عثمانی نیز راه یافت که به ویژه در هندوستان آثار ارزنده‌ای از این خط پدید آمد. پس از دوره‌ای از کم بودن ارزش این خط، خط نستعلیق در اوایل دوران قاجار جان تازه‌ای یافت و در اواخر این دوران تحت تأثیر صنعت نوظهور چاپ سنگی تحولی جدید را تجربه کرد. هم‌اکنون خط نستعلیق توسط استادان قابلی همچون استاد میرعماد ظاهری و علی اصغر رضایی با مهارت و هنرمندی تمام نوشته می‌شود و بیش از پیش ارزش هنری یافته‌است. خط نستعلیق همچنان در پکیج فونت برای سیستم‌های کاربری در آفیس شرکت مایکروسافت بکار می‌رود.

• قلیچ‌خانی، حمیدرضا. «کهن‌ترین سنگ‌نوشته‌های نستعلیق». فصلنامهٔ «نقد و تحقیق»، شاپا: ۲۵۶۳–۲۴۵۴، مدیر و سردبیر: سید نقی عباس (کیفی)، جلد ۱، شماره ۴، صص ۵۴–۴۸، دهلی نو، ۲۰۱۵م.
• راهجیری، علی. تاریخ مختصر خط و سیر خوشنویسی در ایران. تهران: مشعل آزادی، ۱۳۴۹
• فضائلی، حبیب‌الله. اطلس خط. اصفهان: انجمن آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۰
• منشی قمی، احمدبن حسین. گلستان هنر. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۲
• یوسفی، غلامحسین. «خط و خطاطی». فصلنامهٔ هنر، ۳۱ (تابستان و پاییز ۱۳۷۵): ۶۹–۹۹.
• بیانی، مهدی. احوال و آثار خوشنویسان، ج ۱ و ۲: نستعلیق نویسان. تهران: علمی، ۱۳۶۳
• دانشنامه جهان اسلام. ذیل عبارت بایسنقر. منیژه ربیعی رودسری – گروه تاریخ