قلعه اسمایلی ها
قلعه اسماعيل آقا يكي از آثار مهم دوره اورارتويي در غرب درياچه اروميه است كه به همراه ديگر آثار پيراموني آن از دوره پارينه سنگي تادوره اسلامي شامل غار، قلاع،دروازه‌هاي ورودي،محوطه مسكوني، حصارهاي تدافعي، برجهاي مقبره‌اي وگوردخمه‌هاي صخره‌اي در رديف محوطه‌هاي شاخص باستاني منطقه اروميه است
پيشينة پژوهشهاي باستانشناسي
شايد بتوان بررسيهاي پروفسور كلايس در سال 1976 را نخستين بررسي قلعه اسماعيل آقا دانست (kleiss, 1976). آثار روي قلعه در زمان بازديد وي از وضعیت بهتری برخوردار بود لذا وي توانست نقشه نسبتاً دقيقي از كل آن تهيه كند. (شکل 2) از اين مجموعه، غار تمتمان، پيشتر بوسيله كارلتون استنلي كوون از دانشگاه پنسيلوانياي آمريكا مورد پژوهش قرار گرفته بود. كوون در سال 1949 ميلادي در جريان بررسي غارهاي ايران در حومه اروميه چند غار كه از جمله مهمترين آنها غار تمتمان و مير داوود (داوارزاغسي) را مورد مطالعه قرار داد و يافته هاي خويش را دو سال بعد در سال 1951 تحت عنوان «بررسي غارهاي ايران در سال 1949» در دانشگاه پنسيلوانيا به چاپ رسانيد (Coon,1951). علاوه بر اين پروفسور سولكي نيز در رأس هيئتي در جريان بررسي باستانشناسي آذربايجان غربي در سال 1968 غار را مورد بازديد و بررسي قرار داد (Solecki 1378).بررسي مفصل و گسترده ديگري در سال 1978 توسط يك هيئت باستانشناسي ايتاليايي وابسته به شوراي ملي تحقيقات (CNR) آن كشور به سرپرستي پ. ا. پكورلا و ميرجيو سالويني در قلعه صورت گرفت. (Pecorella and Salvini 1984) در اين فصل هيئت به گمان حفاري گسترده در سالهاي بعدي به گمانه زني و لايه نگاري محوطه پرداخت و استقرارهاي اورارتويي آن مستقيماً مورد كاوش قرار نگرفت. (پيوترفسكي و خطيب شهيدي، 374:1383) تهيه نقشه هاي دقيق از موقعيت قلاع و ديوارها، تهيه طرح هاي متعدد از گوردخمه ها و آثار اسلامي تمتمان، تصاوير و طرحهاي متعدد از آثار دوره های مختلف از ديگر فعاليتهاي انجام شده هيئت ايتاليايي در سال 1978 بود. از محققین ایرانی که بخشهایی از محوطه رامورد بررسی قرار دادند میتوان از سرفراز و بابک راد(سرافرازو بابک راد 1344)و علی صدرایی(صدرایی 1373)نام برد. صدرایی آثار اسلامی محوطه را در قالب بخشی از رساله کارشناسی ارشد خود مورد مطالعه قرار داده است(همان,و نیز صدرایی 1384)
