کاخ کلات

کاخ کلات یا کاخ خورشید یا عمارت خورشید بنایی مربوط به از سدهٔ ۷ تا ۱۳ ه‍.ق است و در کلات، داخل شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ با شمارهٔ ثبت ۳۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۱]

.در حال حاضر این بنا وضعیت مناسبی ندارد.

کاخ کلات (کاخ خورشید) در سال ۱۱۵۱ ه‍.ق، به دستور نادرشاه جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم در کلات (نادر دژ) ساخته شده‌است. کلات به معنی قلعه و برج و بارو است (پیش از اسلام تقریباً تمامی شهرها را به شکل کلات می‌ساختند که در آن‌ها مسئلهٔ نظام طبقاتی رعایت می‌شده‌است. این طبقات اجتماعی پیش‌تر سه طبقه بوده که بعدها به چهار طبقه تبدیل شده‌است؛ که شامل ارتشداران، موبدان، استریوشان و صنعتگران می‌شده این‌ها هر کدام در شهر جای خود را داشتند).

این بنا مربوط به سال‌های آغازین به قدرت رسیدن نادرشاه افشار می‌باشد. عملیات ساخت کاخ در تمام درازای پادشاهی وی ادامه داشته و حتی تا آخرین سال‌های زیستن نادرشاه یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دست ساخت بوده‌است. زیرا کتیبهٔ ثلث بسیار زیبای «سورهٔ نباء» که در قسمت دور تا دور فضای گنبد نوشته شده به همین تاریخ اشاره دارد.

این کاخ در میانهٔ باغ بزرگی قرار دارد که شامل یک بنا در سه طبقه است. ارتفاع آن در گذشته، حدود ۲۵ متر بوده‌است اما در حال حاضر به علت خرابی طبقهٔ سوم، ارتفاع آن بیش از ۲۰ متر نیست. طبقهٔ یکم آن ۸ ضلعی است که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم بر پا کرده‌اند. ورودی‌های کاخ، در ضلع‌های هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی می‌شود.

این کاخ مجموعاً دارای ۱۲ اتاق است که داخل هر اتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ‌بری دیده می‌شود. تا چند دهه پیش در میان این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز وجود داشت. در میانهٔ این بنای هشت ضلعی، برج استوانه‌ای مانند، در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده‌اش بوده‌است. زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره‌دار ساختمان است که در آن معماری معماری گورکانیهندی به چشم می‌خورد. داخل اتاق‌ها با نقاشی و گچبری تزئین شده‌اند. در میانهٔ این بنا از سطح پشت بام برجی مدور با ترک‌های شبیه نیم‌ستون معروف به خیاری ساخته شده‌است.

Reference

  1.  «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی.  ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.