عمارت کلاه فرنگی رشت مربوط به دوره قاجار است و در رشت، ضلع جنوبی پارک قدس (باغ محتشم) در کنار رودخانه گوهررود واقع شده‌است. مالک اصلی پارک اکبر خان بیگلربیگی از مالکان و حکم‌رانان قدیم گیلانی بوده‌است که پس از این پارک به دختر او به ارث رسید و باغ در مالکیت همسر و پسرعموی ایشان، صادق خان اکبر محتشم الملک ملقب به سردار معتمد از مالکین و حکمرانان قدیم گیلان در زمان مشروطیت بود و از این تاریخ به باغ محتشم شهرت یافت و بانی عمارت را ایشان می‌دانند. این اثر در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۶۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.^[۲

عمارت کلاه فرنگی عشرت‌آباد در شرق تهران کنونی و شمال شرقی تهران قدیم بیرون از دروازه شمیران بین نگارستان (میدان بهارستان) و قصر قاجار (زندان قصر) جای داشت و در سال ۱۲۹۱ قمری به فرمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. این عمارت در میان باغ عشرت‌آباد قرار داشت که کاخ‌ها و کوشکهای پهناور و بزرگ داشت. در میانه باغ، حوض و چشمه و فواره‌های گوناگونی وجود داشت و دور تا دور این حوض بزرگ، نزدیک به سی خانه کوچک دو اتاقه به شکل نیم دایره ساخته شده بود که در و پنجرهٔ چوبی آن‌ها به سوی مرکز حوض باز می‌شد و در هر یک از آن‌ها یکی از زنان شاه زندگی می‌کردند. این باغ بیشتر مکان برگزاری مراسم عروسی و تفریحات شاه بود و در آن ساختمان کلاه‌فرنگی، به صورت برج چهار طبقه ساخته شده بود که پوشش سقف طبقه چهارم از شیروانی و طبقه سوم آن دارای شاه‌نشین با آینه کاری و مقرنس بود.^[۲]

این کاخ از کاخ‌های ییلاقی ناصرالدین‌شاه در بیرون از حصار تهران بود که پس از سرنگونی دودمان قاجار، کاخ و خانه‌های پیرامون آن در اختیار نهادهای نظامی قرار گرفت. این کاخ همچون کاخ سلطنت‌آباد، قصر فیروزه و کاخ نیاوران که در مناطق پیرامونی تهران ساخته شده بودند بیشتر کاربری تشریفات و ییلاقی داشتند.^[۳]

پس از سرنگونی دودمان قاجار این باغ و کاخ همراه با خانه‌های دور حوض برای کاربری پادگانی به شهربانی واگذار شد و از آن رو آن را پادگان «شهربانی» یا «عشرت‌آباد» نامیدند. از همین رو تاریخچه عمارت کلاه‌فرنگی «عشرت‌آباد» با نظامیان همراه شد، تا جایی که زندان درون پادگان به نام «زندان عشرت‌آباد» خوانده می‌شد. آیت الله خمینی نیز پس از رویداد ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به‌مدت یک ماه و هفت روز در این زندان بازداشت بود. پس از چند سال این پادگان به نیروهای گارد پهلوی واگذار شد. در زمان انقلاب ۱۳۵۷ یکی از راهبردی‌ترین تسخیرهای انقلابیون بود. در جریان تسخیر پادگان بنای کاخ عشرت‌آباد هم بسیار آسیب دید و هنوز هم آثار تیر و گلوله بر دیوارها و بدنه آن دیده می‌شود. با پیروزی انقلاب این پادگان توسط نیروی‌های سپاه پاسداران مصادره شد و بعدها به نیروی هوایی سپاه اختصاص یافت که به نام «پادگان ولیعصر» تغییر نام پیدا کرد.^[۴

این بنا در سال ۱۳۴۶ در سیاهه آثار ملی ثبت شد اما به دلیل نظامی بودن محوطه امکان بازدید و نگهداری و بازسازی وجود نداشت. هم‌اکنون از همه خانه‌های کوچک، محوطه و کل مجموعه تنها کاخ اصلی بر جای مانده‌است.^[۴

1. «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر»
2. ↑ «حرمسرای ناصرالدین شاه، در حصار پادگان». ۲۴ آذر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در 
3. ↑ «کاخ عشرت‌آباد به مرمت نیاز دارد». خبرگزاری ایسنا. ۸ اسفند ۱۳۸۹. دریافت‌شده در 
4. ↑ «سرنوشت «عشرت‌آباد» رقم خورد». ۱۵ دی ۱۳۹۲. دریافت‌شده در