معبد اسپاخو
معبد اسپاخو که در محل با نام کلیسا و گاهی نیز آتشکده نامیده میشود، مربوط به دوره ساسانی و قدیمیترین بنای ثبت شده این دوره در خراسان شمالی میباشد.[۱][۲
در رابطه با وجه تسمیه دهکده اسپاخو و معبد این روستا میگویند: واژه هسپ و اسپ نام کهن و پهلوی است که در طی زمان تبدیل به اسب گردیدهاست و اسپ علاوه بر اخو به معنای پرورش اسب نیز میباشد و طبق شواهد احتمالی این منطقه محل پرورش اسب بوده که نام روستای اسپاخو نیز اطلاقی از آن است1
معماری این بنا نمادی از معماری خراسان در روزگار ساسانی است که از ترکیب گنبد و ایوان الگو گرفتهاست، ترکیبی که سابقه کهنی در معماری بناهای دوران تاریخی و اسلامی دارد، البته در نظریهای دیگر معماری این بنا الگو گرفته از پای فیل مشهور به پافیلی است که از پابرجاترین نوع معماری محسوب میشود.[۱] معبد اسپاخو که با لاشه سنگ و ملات ساروج ایجاد گشتهاست دارای پلانی مستطیل شکل است و سقف آن با طاق و گنبد پوشیده شدهاست. ورودی اصلی بنا در ضلع شرقی به شکل ایوانی بلند با قوس گهوارهای است که گنبدخانه در غرب آن قرار دارد در دیوارههای شمالی و جنوب بنا نیز ورودیهایی با طاق کلیدی تعبیه گردیدهاست که از ویژگیهای معماری ساسانی میباشد
با وجود اینکه معبد اسپاخو را به عنوان کلیسا نیز میخوانند اما وجود آتشدان و حفرههایی در سقف برای خروج دود و… این احتمال را که این معبد توسط زرتشتیان ساخته شده باشد را قوی تر میکند و همچنین در اطراف این بنا و روستای اسپاخو بر روی تپهای قبرستانی وجود دارد که از نظر وضع دفن و مقبره سازی با طرز تدفین مسلمانان تفاوت اساسی دارد و قبرها به صورت خانوادگی دفن گردیدهاند که بنا به گفته کارشناسان این شواهد حاکی از آن است که اقوام خاصی از زرتشتیان در این منطقه وسیع زندگی میکردند و این بنای عظیم مربوط به آنها میباشد.[۳
این اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۵۷۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.[۴
