قلعه فلک الافلاک

فَلَک‌الافلاک یا دژِ شاپورخواست قلعه‌ای تاریخی در مرکز شهر خرم‌آباد در استان لرستان است. فلک‌الافلاک با نام قلعه دوازده بُرجی هم شناخته می‌شود. این بنا بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه، در مرکز شهر قرار گرفته و چشم‌گیرترین اثر تاریخی و گردشگری در این شهر است. تاریخ ساخت این قلعه به دورهٔ ساسانیان بازمی‌گردد. این بنا در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۴۸ با شماره ثبت ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است

قدمت این قلعه به دوره ساسانیان می‌رسد. ساسانیان شهری با نام شاپورخواست در حدود منطقه کنونی خرم‌آباد ساختند که بعدها ویران شد و در حدود سده هفتم هجری خرم‌آباد فعلی به جای آن بنا گردید. گمان می‌رود که قلعه فلک‌الافلاک همان دژ شاپورخواست باشد که در دوره ساسانی کاربرد حکومتی و نظامی داشته‌است. از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم‌آباد این قلعه نیز به نام خرم‌آباد معروف شد و احتمالاً نام فلک‌الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده‌است

این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه درآمد همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهم‌ترین کاربردهای قلعه در گذشته محسوب می‌شود

Reference

  1. فلک الافلاک، شاهکار معماری». جام‌جم آنلاین. 
  2.  «قلعه فلک‌الافلاک؛ سپهری بر فراز آسمان خرم‌آباد». خبرگزاری مهر
  3.  «قلعه فلک‌الافلاک، شکوه و صلابت تاریخ». آفتاب
  4.   «آشنایی با قلعه فلک الافلاک». همشهری آنلاین
  5.  «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر»
  6. نامه عالم آرای نادری، ص ۳۸۴ تا ۳۸۹
  7.  ظل السلطان، ص ۲۸۱
  8.  قاسمی، تاریخ خرم‌آباد، ص ۷۴
  9.  براساس نقشه‌ای که حدود ۱۵۰ سال قبل از قلعه و شهر خرم‌آباد تهیه شده‌است این دروازه در جنوب غربی قلعه واقع بوده‌است
  10.  مسعود میرزا فرزند ناصرالدین شاه قاجار
  11.  چاغروند، تاریخ خرم‌آباد، ص ۱۷۶
  12.  Sir H. Rawlinson
  13.  گذر از زهاب، ص ۱۳۸