آسیاب‌های آبی دزفول یکی از آثار ارزشمند تاریخی شهرستان دزفول به‌شمار می‌روند و به شماره ۳۹۸۴ در ردیف آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است. این آسیاب‌‌های آبی دارای مالکیت خصوصی بوده که به آسیابان به اصطلاح محلی لُوینه می‌گفتند. تعداد آسیاب‌ها در دوره‌ صفویه حدود ۵۰ تا ۶۰ عدد بود که بخشی از آن‌ها در اثر سیلاب‌های فصلی تخریب شدند. آسیاب‌های آبی دزفول در بخش‌های مختلف رودخانه دز قرار دارند. بخشی از آن‌ها به فاصله حدود ۸۰۰ متر از سد تنظیمی (دزفول) و در جنوب تفریحگاه ساحلی دز، بخشی در زیر پل جدید (دوم) دزفول و بخشی دیگر نیز در کنار پل قدیم این شهرستان ساخته شده‌اند.

پیشینه تاریخی آسیابهای آبی دزفول در ارتباط با پل قدیم (دزفول) بوده که به دوره ساسانیان باز می گردد ^{[نیازمند منبع]} اما عمده آثار موجود از آسیاب‌ها که در سه بخش از رودخانه موجود است به دوره تاریخی صفویه و قاجاریه باز می گردد.این سازه‌ها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه ایی، آجر و با ملات ساروج ساخته شده‌اند.شکل معماری آسیاب‌ها برگرفته از سبک معماری بومی شهرستان دزفول بوده و به صورت یک مجموعه به هم پیوسته ساخته شده و به هم مربط هستند

پایه این آسیاب‌ها از ملات گچ، خاکستر و آجرها در سه ردیف ساخته شده‌اند و در قسمت‌هایی از سنگ ساخته می‌شود. دیوارها نیز از آجر و سنگ قلوه رودخانه و ملات ساروج که نوعی آهک‌ بندی بوده پوشیده شده‌است. نحوه کنار هم قرارگیری آسیاب‌ها به شکلی است که در گذشته حالت سد مانند داشته تا آب را به جای مورد نظر هدایت کنند. این سیستم، سیستم پیشرفته ساسانی بوده‌است  که قسمت اول رودخانه را قطع می‌کند. این سازه‌ها پل بند یا دَمبِرِج نام دارند. ارتفاع درون اتاقک این آسیاب‌ها تا کف رودخانه حدود چهار متر است و حالت تقارن دارند

رومن گیرشمن در کتاب هنر انسان این سیستم را قدیمی‌ترین سیستم‌های آبیاری جهان در دوره باستان معرفی کرده و قدمت آن را در حدود ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ سال عنوان می‌کند. که پژوهش‌های جدید این قدمت را تأیید می‌کنند. هم‌چنین در وسط رودخانه بر یکی از دهانه‌ها آثار طاق عظیمی است که شبیه ایوان‌های ساسانی بوده و با توجه به علاقه شاهان ساسانی می‌توان آن را باقی‌مانده جایگاه سردار یا محتشمی در گذشته در نظر گرفت. این سازه‌ها پل‌بند عظیمی هستند که بعدها با تغییراتی در قسمت‌های آن به آسیاب تبدیل شد. با توجه به طول زمان تغییراتی توسط سیلاب‌ها و عوامل انسانی رخ داده در آن‌ها آخرین تغییرات را می‌توان در زمان صفویه با تکامل سیر تولید آجر و تغییر در ابعاد آن به اندازه ۱۸.۵ در ۱۸.۵ در ۳.۵ سانتی‌متر برشمرد.

• وبگاه شهر دزفول
• وب‌گاه جام جم آنلاین
• وب‌گاه ایسنا استان خوزستان
• تصاویر جدید آسیب ها

دزفول تایمز