سارویه
سارویه یا کهن دژ یا تپه اشرف نام بنایی بسیار کهن در شهر اصفهان است که در کنارپل شهرستان و در کناره شمالی زاینده رود قرار دارد. این بنا کتابخانه بزرگی بوده که در آن کتابهای فراوانی نگهداری میشدهاست. سارویه در حمله اعراب به ایران ویران گردید و اکنون تنها بقایای آن به صورت تپهای باقیماندهاست که بنام «تپه اشرف» معروف است
تاریخ ساخت این بنا به درستی مشخص نیست اما تاریخ نگاران قرن دوم و سوم هجری قمری از این بنا یاد کرده اند برای مثال
ابن رسته درقرن سوم هجری دربارهٔ سارویه چنین مینویسد: در شهر جی بنای کهنهای به شکل قلعه وجود داشتهاست موسوم به ساروق یا سارویه. چون این بنا بسیار کهنهاست نمیتوان بانی آن را معلوم کرد و گویند قبل از طوفان نوح ساخت
در زمان حمله اعراب به اصفهان، ساختمان بیرونی دژ نابود شدهاست. آنگونه که ابومعشر بلخی میگوید، اعراب به گمان یافتن گنج شروع به تخریب و ویرانی دژ میکنند و بسیاری از کتابها به این روش نابود میشود. اما از آنجا که مخزن کتابخانه در دالانهای مخفی زیر زمینی بودهاست، به شماری از کتابها آسیبی نمیرسد تا اینکه در سال ۳۵۰ قمری، بر اثر فروریختن سقف یکی از دالانها، مخزن کتابخانه نمایان میشود. به دستور خلیفه بسیاری از این کتابها بر بار صدها شتر به بغداد منتقل میشود و بسیاری دیگر از کتابها در همانجا نابود میگردد
در سازه سارویه، معماری از دورههای مختلف تاریخی دیده میشود. تازهترین سازهها مربوط به دوران ساسانی است. یافتههای باستانشناسی نشان میدهد که برخی از دیوارهای عظیم دژ، متعلق به دوره ساسانیان است. این دیوارها که برخی از سنگهای تراشیده شده حتی با طولی حدود ۷۵ سانتیمتر تشکیل شدهاست را نوع مصالح سنگ و گچ در حالی تشکیل دادهاست که بر روی آنها در سدههای نخستین اسلامی بناهایی با خشت و گل ساخته شدهاست
پس از اسلام مسجدی بر روی بخشی از دژ سارویه بنا میشود که یکی از قدیمیترین مساجد این ناحیه بهشمار میرود. اکنون این مسجد مقابل تپه اشرف در خیابان مشتاق قرار گرفته و بخشی از آن در زیر یک مدرسه است. اگرچه تپه اشرف با وسعتی در حدود ۱۲ هکتار بنیانی صخرهای دارد اما تا سالهای دهه ۱۳۳۰ خورشیدی کشاورزان منطقه بر روی خاک محدودی که از آوار بناهای تپه برجای مانده بود به کشاورزی میپرداختند. پس از انجام کاوش در کنار این تپه هماکنون بر روی آن پیست موتورسواری بنا شدهاست
Reference
لطفالله هنرفر (۱۳۷۲)، آشنایی با شهر تاریخی اصفهان، انتشارات گلها، ص. ۵۱ تا ۵۲
رکنالدین همایونفرخ، تاریخچه کتابخانههای ایران و کتابخانههای عمومی، انتشارات جاویدان
بهرام فرهوشی، ایرانویج، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
«تخریب چهل اثر و محوطه تاریخی ثبت ملی»