مسجد جامع اصفهان یا مسجد جامع عتیق و مسجد جمعه اصفهان یکی از بناهای تاریخی اصفهان است که قدمت آن به قرن دوم هجری قمری بازمی‌گردد. این مسجد در سال ۱۵۶ هجری قمری/۷۷۷ میلادی ساخته شد

در ابتدا مسجد کوچکی بود. در سال ۲۲۶ ه‍.ق/۸۴۶ م به فرمان معتصم عباسی،خلیفه وقت، مسجد پیشین تخریب شد و بنایی ستون‌دار به همراه سقفی چوبی ساخته شد که هم‌اکنون هم قسمتی از ستون‌ها و دیوارهای آن باقی مانده‌است. اما مهم‌ترین تغییرات مسجد در دوران سلجوقی انجام شد؛ معماران این دوره از الگوی «مسجد عربی» فاصله گرفتند و با ساخت چهار ایوان در ضلع‌های شمالی، جنوبی، شرقی و غربی، سبکی جدید پدیدآوردند که به «مسجد ایرانی» معروف شد. درسال ۵۱۵ ه‍.ق این مسجد توسط اسماعیلیان به آتش کشیده‌شد که در دوران‌های بعد دوباره ترمیم شد. در سده‌های بعد و در دوره‌های ایلخانی، مظفری، تیموری، صفوی وقاجار نیز این مسجد تغییرات مهمی داشته است

ضلع شمالی مسجد از ایوان درویش، مدرسهٔ مظفری، گنبد خاکی(گنبد تاج الملک)، چهلستون، شبستان و کتیبه های مختلفی که از دوران‌های سلجوقی و صفوی به‌جا مانده، تشکیل شده‌است. این کتیبه‌ها با استفاده از گچ و آجر ساخته شده و با خط‌های کوفی، ثلث، نستعلیق… و آیاتی ازقرآن تزئین شده‌است. ضلع جنوبی مسجد، ضلعی است که ساختمان‌های اساسیِ بنا در آن به سبک عربی و به وسیلهٔ خشت خام ساخته شده‌بود. در دوران نظام الملک با تخریب شبستان، گنبدی به صورت دوپوسته ساخته شد که باعث می‌شد ترک‌بندی‌ها پوشیده بماند و گنبد بزرگ‌تر نشان داده‌شود. در دوره آل مظفر، آق قویونلو و صفوی نیز کتیبه‌هایی به این قسمت اضافه شد و بنای ضلع جنوبی کمی تغییر کرد

این مسجد  حوادث تاریخی بسیاری همچون تخریب و آتش سوزی را شاهد بوده و یکی از مهم ترین آثار تاریخی اصفهان به شمار می رود. در شکل گیری بافت شهری اصفهان در قرن دوم ه.ق بسیار موثر بوده است و از منظر معماری نیز بر معماری مساجد در اعصار بعدی تاثیربسزایی گذاشته استپ

در قرن پنجم هجری معماری مسجد جامع اصفهان تغییر یافت و مسجد شبستانی قبلی به مسجدی چهارایوانی تبدیل شد. سبک چهارایوانی جدیدی که ایجاد شده‌بود به عنوان «مسجد ایرانی» شناخته شد و از آن پس بود که مساجد جامع ایران به صورت چهارایوان ساخته شده و حتی تعدادی از مساجدی هم که پیش‌تر ایجاد شده‌بود تغییر یافته و به این صورت درآمد. این سبک از معماری به کشورهای مسلمان‌نشین خارج از ایران هم رسید و باعث شد آن‌ها هم تغییر یابند. مسجد جامع اصفهان نقطه‌عطفی بود که باعث ایجاد الگویی جدید در تاریخ معماری ایران شد

آذرنوش، آذرتاش (۱۳۷۹). «اصفهان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

نارکی، سعید؛ ملک پور، فریبا؛ شهرکی، زهرا (۱۳۹۵). «بررسی یادگاری‌های مسجد جامع اصفهان». پژوهش‌های تاریخی. تهران (۳۰) – به واسطهٔ نورمگز.