مجموعه بازار وکیل
مجموعه بازار وکیل مربوط به دوره زند است و در شیراز، بعد از میدان شهرداری، نزدیک ارگ کریمخان جای گرفته و این اثر در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۲۴ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است
بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲–۱۱۹۳ ه. ق) ساخته شده، اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) قرار گرفتهاست. در کنار بازار مکانهای دیگر چون مسجد وحمام تاریخی وکیل نیز در قرار گرفتهاند.
بنای بازار وکیل از سال 1137 خورشیدی آغاز شد و تا سال 1156 توسعه و تکمیل آن به طول انجامید.
یک زن افغانی بافنده و فروشنده گلیم در بازار شیراز، طرح این گلیم بختیاری و شیوه بافت آن افغانی است.
این بازار از بهترین آثار بر جای مانده از کریم خان زند است که هنوز مورد بهرهبرداری قرار دارد. گمان میرود شاه زند پس از دیدن بازار قدیمی لار (از آثار دوران شاه عباس کبیر) طرح آن را در شیراز ریختهاست. تمام کارهای بازرگانی، خرید و فروش کالاهای داخلی و خارجی و مبادلات پایاپای، صدور یا دریافت حوالجات و صرافیها همگی در حجرههای این بازار انجام میگرفته و در واقع بازار وکیل مانند قلب اقتصادی شیراز بودهاست. بازار وکیل سازمانی داشته که بازرگانان میتوانستند با اطمینان کامل کالاهای خود را در آن به امانت بسپارند و در موقع لازم از آن استفاده نمایند.
فرصتالدوله شیرازی در آثار عجم دربارهٔ جایگاه و موقعیت این بازار چنین مینویسد:
این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجرههائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب بودهاست و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع مینمودهاست.
مصالح ساختمانی این بازارها گچ و آجر وآهک بوده که روی پایههائی از تخته سنگهای تراشیده قرار گرفتهاست. سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب میشود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شدهاست. بخشهای گوناگون این بازارها، بر پایه صنایعی که در آن انجام میگرفته بنامهای ویژه خود خوانده میشوند مانند: بازار بزرگ که انواع کالاها در آن یافت میشد. بازار بزازان، بازار بلور فروشان، بازار خیاطها، بازار کلاهدوزها، بازار سراجها و بازار شمشیرگرها.
فرصتالدوله شیرازی همچنین مینویسد:
بازار وکیل یکی از بازارهای مرحوم کریم خان وکیل است قریب به مسجد وکیل چهار بازار از آجر و گچ ساخته شالودههای آن از سنگهای کلان قرار داده و در وسط چهار بازار چهارسوئی است که سقفش بسیار بلند و طرازش دلپسند است. کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده میشود. یک بازار بزرگ تا برسد به چهارسوی مذکور چهل و یک طاق است، آنرا بازار بزازان گویند از هر گونه اقشمه و امتعه دارد. سمار و بلورفروش و خیاط و غغیره نیز در آن هست. بازار دیگر چهل و شش طاق است آنرا بازار کلاهدوزان نامند از کلاهدروز و اصناف دیگر دارد مع بسیاری از صرافان. بازار دیگر ده طاق است در آن تمام سراج و ترکشدوزاند در وسط بازار اول که بازار بزازان باشد نیز بازاری است یازده طاق در آن جماعت شمشیرگرانند. درب این بازار منتهی میشود بدرب مسجد وکیل
بازار وکیل در هنگام امتداد خیابان زند از سوی شهرداری شکافته شده به گونهای که امروز خیابان زند عمود بر آن و از نزدیک چهار سوق بازار میگذرد
Reference
دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایرانشهر». وزارت راه و شهرسازی
«بازار جهرم ارزندهترین و بهترین نمونه معماری دوره زندیه + تصاویر». باشگاه خبرنگاران جوان.
بهاری، فخری، ” بازار وکیل “، در: مجلهٔ هنر و مردم، دوره ۱۴، ش ۱۶۲ – (فروردین ۱۳۵۵): ۶۰–۶۱. (منبع قدیمی و بدون مشکل حق تکثیر).
مجله اینترنتی فارس نگار
سایت اینترنتی میراث فرهنگی