ارگ علیشاه
ارگ تبریز (ارگ علیشاه) به بازماندههای ایوان جنوبی ارگ علیشاه در شهر تبریز گفتهمیشود. بنای نخستین ارگ به دورهٔ ایلخانان در اوایل سدهٔ هشتم هجری قمری بازمیگردد که بنای بزرگ ناتمامی با هدف اولیهٔ ساخت مسجد ساخته شد. در سالهای بعد با استفاده از دیوارههای به جا مانده از بنای نخستین مسجد، قلعهای نظامی به جای آن ساخته شد که سالها به عنوان باروی نظامی و بخش جنوبی دیوار شهر مورد استفاده قرار گرفتهاست. استفاده از این بنا به عنوان قلعهٔ نظامی به ویژه در دوران قاجار تا پایان دولت خود مختار مشهود بودهاست. در زمان حکمرانی سلسلهٔ قاجار با افزودن پیوستهای گوناگون از جمله کارخانه ریختهگری توپ، عمارت کلاه فرنگی و ساختمان سربازخانه بنای نظامی تکمیل شد. بخشهای اضافه شده به دیوارهای نخستین، در دوران پهلوی تخریب شد و بخشهایی نیز در دوران پس از انقلاب تخریب گردید
امروزه تنها دیوارهٔ جنوبی ارگ پا بر جا ماندهاست که در ساعاتی از روز برای بازدید عموم آزاد است. محوطهٔ اطراف ارگ در دهههای پس از انقلاب دستخوش تغییرات زیادی شد که برای احداث مصلی در نظر گرفته شد. در فضای پیرامون ارگ مسجد بزرگی بنام مصلی بزرگ تبریز بنا شده که بخشی از فضای دیداری ارگ را تهدید کرده. از این مصلی در مراسمات گوناگون دولتی و در روزهای جمعه برای برگزاری نماز جمعه استفاده میشود.
این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.[۱
بنای نخستین ارگ در میان سالهای ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد علیشاه تبریز در هنگام وزارت علیشاه انجام شد. با فروریختن سقف بنا به هنگام ساخت و با مرگ علیشاه ادامه ساخت بنا در آن زمان متوقف شد. با آغاز جنگهای ایران و روسیه در سالهای ۱۸۰۴–۱۸۲۴ و جنگ ایران و انگلیس در ۱۸۵۷ این بنا و محوطه پیرامون آن به سرعت به ارگی نظامی تغییر کاربری دادهشد. به فرمان عباس میرزا ولیعهد قاجار سربازخانه، ستاد فرماندهی جنگ ارتش ایران، و کارخانه ریختهگری و توپ ریزی در محوطه ارگ تبریز ساخته شد. همچنین در دوره قاجار عمارت کلاه فرنگی نیز در همین محوطه ساخته شد. محوطه ارگ تبریز در دوران مختلف قاجار به عنوان بخشی از برج و باروی شهر و همچنین محل انبار مهمات نظامی استفاده شدهاست.[۲